Kukës, djaloshi nga Topojani i Kukësit, 20 vjet sozi e Enver Hoxhës !
Që diktatorët kanë përdorur dytësa (sozi) për daljet në publik, nisur
nga paranoja apo frika realenga ndonjë atentat i mundshëm, kjo nuk
përbën ndonjë gjë të re. Ka pasur të tillë Stalini, Hitleri,madje edhe
strategët e lashtë kanë pasur sozi. Dhe padyshim që ka pasur edhe Enver
Hoxha. Thuhet se ka pasur 4 apo 5 të tillë, tregohen edhe emra konkretë
personash, siç del edhe nga botime të fundit që bëjnë fjalë për
historinë e diktaturës. Por pikërisht përmendja e emrave konkretë si
sozi, njohja dhe përshkrimi i tyre nga bashkëkohës apo njerëz të afërt
të diktatoritshton dyshimet se asgjë nuk është reale për sa thuhet.
Sepse kushti i parë i dytësimit, pra i përgatitjes së sozisë është
fshehtësia gati e plotë dhe, në fund ekzekutimi i tyre, pra i sozive,
pasi origjinali të vdesë.
Deri në vitet e fundit është hamendësuar në shtyp për disa persona që kanë shërbyer sozi të Hoxhës, por asgjë serioze nuk ka pasur rreth këtij fakti. E para përpjekje që hedh dritë mbi sozinë e diktatorit shqiptar dhe jo vetëm të sozisë është libri i neozelandezit Lloyd Jones, i cili ka udhëtuar siç tregon në libër, posaçërisht për të takuar sozinë e Hoxhës. Libri i shkruar në formë rrëfimi në vetë të parë, një gjini mes ditarit letrar dhe shënimeve të udhëtimit me titull “Sozia e Diktatorit” u botua në vitin 1993 menjëherë pasi autori kryen udhëtimet në Shqipërinë atëhershme. Ky botim, i cili ka njohur plot përkthime dhe botime e ribotime në shumë shtete të botës deri edhe SHBA, u soll në gjuhën shqipe nga Jonuz Kola, një profesionist i gjuhës angleze, i lindur dhe i rritur pikërisht në fshatrat e Topojanit, atje ku autori Jones gjen origjinën e sozisë. Nga biseda me përkthyesin mësojmë se me të vërtetë ekzistojnë rrethana që të bëjnë të besosh se sozia e Hoxhës u mor nga fshati i Topojanit në rrethin e Kukësit dhe vinte nga një familje e zbritur kohë më parë nga fshati Novosej. Në libër, emri i sozisë është Petar Shapallo (jo Shapllo siç thuhet në botime të fundit kur bëhet fjalë për të, ku edhe origjina e tij lidhet gabimisht me Tropojën, edhe duke iu referuar Jones-it, i cili e jep atë nga Topojani i Kukësit). Identiteti i tij i vërtetë është i vështirë të caktohet pasi, duke llogaritur dytësimin ai ka ndërruar tri herë. Së pari tregohet se trungu i vjetër i sozisë jetonte në Novosej, rreth 7 kilometra larg Topojanit, dhe atje është njohur me mbiemrin Toçilla. Më pas kur u vendosën në Topojan, nuk dihet se kur, ata morën mbiemrin Lami. Dhe kur djaloshi u thirr për “detyrën e rëndësishme” në fund të viteve ‘60 të shekullit të shkuar, ku formalisht ai u shpall i vdekur, madje në praninë e nënës dhe gruas, në të vërtetë mori një identitet të ri me emrin Petar Shapallo, gjithnjë sipas Jones-it. Për rolin e ri, ai sigurisht iu nënshtrua modifikimit fizik, edhe pse ngjante aq shumë me diktatorin, por edhe psikik, duke ia shpëlarë trurin.
Le të shohim hap pas hapi se si përkthyesi ra në kontakt me librin, dhe më pas si e gjeti nënën e sozisë së supozuar. Në fund, përderisa librin e çmoj me vlera të shumanshme dhe letrare, do të themi dy fjalë edhe për të.